Omgaan met (bestaans)onzekere tijden
'Ich bin von Kopf bis Fuss auf Krisis eingestellt.' Met deze verwijzing naar een bekend lied van zangeres Marlene Dietrich zei inspecteur-generaal Cornelis Zaalberg (1872-1944) in een toespraak dat men in de jaren '30 voorbereid moest zijn op een langdurige crisis.
Periodes met werkloosheid en economische onzekerheid komen in de loop van de tijd helaas vaker voor. De Arbeidsinspectie onderzoekt of de regels voor werk en inkomen werken en houdt toezicht op de betaling van het wettelijk minimumloon.
Arbeidsinspectie in een lastige positie
Aan het begin van de 20e eeuw had de Arbeidsinspectie moeite om haar werk effectief en onafhankelijk te doen. Zo mochten inspecteurs tijdens stakingen geen partij kiezen en mochten ze arbeiders niet steunen in onderhandelingen met de werkgever. Aan de andere kant durfden arbeiders vaak niet mee te werken aan inspecties, bang om ontslagen te worden. In de jaren '20 werd er nog eens flink bezuinigd in de politiek. Inspecteurs kregen een lager salaris, waar veel van hen niet mee rondkwamen. Dat terwijl de Internationale Arbeidsorganisatie (ILO) juist vond dat een goed salaris ervoor zorgde dat inspecteurs onafhankelijk konden werken en geen druk van buitenaf voelden.
Voorbereiden op een langdurige crisis
Na de beurskrach in 1929 volgde in de jaren '30 een grote economische crisis. Veel landen beperkten de handel, wat ook Nederland trof. De werkloosheid nam zo toe, dat Zaalberg in 1932 mensen opriep om vooral Nederlandse producten te kopen. Ook stelde hij loonsverlaging voor om banen te behouden, iets waar vakbonden niet blij mee waren. Vanaf 1933 kreeg de Arbeidsinspectie minder invloed op prijspolitiek. Het net opgerichte ministerie van Economische Zaken zou die taak op zich nemen. De gevolgen van werkloosheid bleef wel een belangrijk aandachtspunt binnen de Inspectie. Steeds moest ze afwegen of haar beslissingen de werkgelegenheid hielpen of juist tegenwerkten.
Een golf aan stakingen
De eerste paar decennia na de Tweede Wereldoorlog vormden de opbouwjaren van de Nederlandse verzorgingsstaat, maar stonden ook in teken van emancipatie van werkenden. De Werkloosheidwet bood in 1952 een vangnet voor mensen die onvrijwillig werk verloren, terwijl de Wet Minimumloon in 1969 werkenden ervoor behoedde om onder het bestaansminimum te komen. De invloed van vakbonden nam toe door een golf van stakingen voor betere lonen en eerlijkere behandeling op de werkvloer. Zo werd in 1976 onder andere een wet aangenomen die gelijke arbeidsvoorwaarden, gelijke toegang tot de arbeidsmarkt en gelijke kansen op promotie voor mannen en vrouwen vastlegde.
Eigen verantwoordelijkheid en flexbanen
Net als in de jaren '30 steeg de werkloosheid in de jaren '80 snel. Later kregen neoliberale ideeën zoals eigen verantwoordelijkheid en vrije markt meer invloed. Dit leidde tot minder toezicht van de overheid, omdat men dacht dat financiële prikkels bedrijven genoeg motiveerden om te zorgen voor goede arbeidsomstandigheden. In plaats daarvan namen bedrijven vaker flexwerkers in dienst, zodat ze geen loon hoefden te betalen bij uitval. Begin 21e eeuw nam het aantal flexbanen sterk toe. De Arbeidsinspectie zag snel de risico's: flexwerkers hebben vaak een onzeker inkomen en weinig toegang tot sociale vangnetten bij ziekte of werkloosheid.
Leren van het verleden
De Arbeidsinspectie zet zich in voor eerlijke arbeidsvoorwaarden, maar dat is niet altijd eenvoudig. In tijden van economische crisis, zoals in de jaren '30 en '80, is er een lastige balans tussen werk creëren en hoge looneisen behouden. Met de groei van vakbonden en de neoliberale denkwijze, is het soms moeilijk de grens te trekken tussen politiek toezicht en eigen verantwoordelijkheid. Het doel van de Arbeidsinspectie blijft duidelijk: iedereen in Nederland moet eerlijk betaald krijgen. Want iedereen heeft het recht om in zijn of haar basisbehoeften te kunnen voorzien.
Meer weten over hoe de Arbeidsinspectie omging met het thema Bestaanszekerheid door de tijd heen? Lees het boek '135 jaar toezicht op de arbeid' en ontdek de fascinerende wereld van de Arbeidsinspectie.