135 jaar arbeidsmigratie in beeld
'Arbeidsmigratie is onderdeel van de dagelijkse realiteit. Helaas te vaak in één adem genoemd met onthutsende situaties.' Inspecteur-generaal van de Arbeidsinspectie Rits de Boer ging hier in het Jaarverslag 2021 al dieper op in.
De prikkels voor arbeidsmigratie naar Nederland zijn al sinds begin twintigste eeuw sterk. Met de inzet van meestal goedkopere arbeidskrachten, behalen werkgevers voordelen waarmee ze een oneerlijke markt creëren. Oneerlijke betaling, slechte werkomstandigheden, te lange werkdagen en daarmee ook een grotere kans op arbeidsongevallen zijn al vele jaren een aandachtspunt voor de Arbeidsinspectie.
'Zelfstandige' arbeidsmigranten
In de jaren twintig van de vorige eeuw namen buurlanden maatregelen om arbeidsmigratie te beperken. Nederland deed dit vanaf de jaren dertig. Veel migranten vluchtten vanuit Duitsland en Oost-Europa naar Nederland voor de dreiging van Adolf Hitler. Politici vreesden dat deze migranten de werkgelegenheid voor Nederlanders verminderden. In 1934 werd de Wet tot regeling aangenomen, waarmee bedrijven arbeidsmigranten alleen mochten aannemen als zij een werkvergunning hadden. De Arbeidsinspectie kaartte een risico bij deze wet aan: werkgevers ontweken deze vergunningsplicht door hun werknemers als zelfstandigen te registreren.
Spanningen en 'spaghettirellen'
Vanaf de jaren vijftig nemen werkgevers steeds meer arbeidsmigranten aan om tekorten van arbeiders op te vangen. Eerst arbeiders uit vooral Italië, daarna uit onder andere Spanje en Turkije. De Arbeidsinspectie bemoeide zich niet met de werving van deze arbeiders, maar vroeg zich wel af of het zou leiden tot spanningen op de werkvloer. Onder Nederlandse arbeiders leefde soms het gevoel dat arbeidsmigranten beter af waren dan zij. Zo kregen arbeidsmigranten vaker vergunningen om te werken in het weekend, terwijl vaste werknemers niet mochten werken in het weekend. Ook buiten de werkvloer leidde dit tot spanningen en er braken zelfs rellen uit. Een bekend voorbeeld daarvan waren de 'spaghettirellen' in Oldenzaal in 1961. Twentse jongemannen kwamen met Italiaanse gastarbeiders in gevecht, nadat de Italianen uitgingen met Twentse vrouwen.
Strenger beleid tegen illegale arbeid
Eind jaren zeventig heerste er onder de Nederlandse bevolking veel werkloosheid. Toch bleef het aantal arbeidsmigranten in Nederland groeien. Daarom voerde de politiek in 1975 een nieuwe wet in: de Wet arbeid buitenlandse werknemers (Wabw). Vóór de invoering van deze wet kregen arbeidsmigranten makkelijk een vergunning en werd deze weinig gecontroleerd. Werken zonder vergunning werd verboden en strenger bestraft. Werkgevers die toch arbeidsmigranten zonder vergunning aannamen, kregen een hoge boete. De overheid wilde dat de Arbeidsinspectie ging controleren op illegale arbeid, maar daar hadden de districtshoofden van de Inspectie bezwaren tegen. Zij vonden dat zij moesten zorgen voor goede werkomstandigheden en de integratie van buitenlandse werknemers. Volgens hen moest de politie controleren of mensen illegaal werkten.
Internationale mensenhandel en uitbuiting
Zowel legale als illegale arbeidsmigranten lopen het risico op uitbuiting. In 2021 bracht de Arbeidsinspectie een rapport uit dat liet zien welke methodes werkgevers gebruiken om kosten te besparen op arbeidsmigranten. Via deze methodes komen migranten vaak in kwetsbare posities terecht. De Arbeidsinspectie ziet het als een van haar taken om ongewenste verdienmodellen in beeld te brengen. Ook houdt zij toezicht op de arbeidswetten die bedoeld zijn om illegale arbeid, ontduiking van het minimumloon, arbeidsuitbuiting, malafide arbeidsbemiddeling en andere vormen van arbeidsmarktfraude te bestrijden én om gezond en veilig werken te stimuleren. Hierdoor zien de inspecteurs van de Arbeidsinspectie dat de positie van arbeidsmigranten op de arbeidsmarkt nog altijd kwetsbaar is. De Arbeidsinspectie blijft daarom misstanden aan de kaak stellen.
Meer weten over hoe de Arbeidsinspectie omging met het thema Arbeidsmigratie door de tijd heen? Lees het boek '135 jaar toezicht op de arbeid' en ontdek de wereld van de Arbeidsinspectie.